چگونه یک کارگاه آموزشی را با موفقیت برگزار کنیم؟

پیش از هر چیز خوب است فلسفه ی یک کارگاه آموزشی را درک کنیم. به طور کلی، یک کارگاه آموزشی با این هدف طراحی و برگزار می شود که محتوای آموزشی مختصر و مفیدی را در مدتی کوتاه به فراگیران آموزش دهد. بنابراین، کارگاه آموزشی از نظر طبقه بندی جزو دوره های آموزشی کوتاه مدت به شمار می آید. نکته ی دیگر این است که در کارگاه های آموزشی معمولاً تبادل اطلاعات میان تعداد محدودی از شرکت کنندگان صورت می گیرد. یکی از ویژگی های اصلی کارگاه آموزشی این است که در آن مفاهیم نظری با فعالیت های عملی همراه می شوند و دستاورد این همراهی یادگیری کاربردی مفاهیم آموزشی توسط هر یک از شرکت کنندگان است.

برای آن که بتوانیم یک کارگاه آموزشی را با موفقیت طراحی و برگزار کنیم، افزون بر آگاهی از ویژگی های کارگاه؛ باید از اهداف آن هم مطلع باشیم. مهمترین هدفی که از برگزاری یک کارگاه آموزشی پیگیری می شود، ارتقای دانش و ایجاد مهارت در زمینه ای خاص در مدت زمان کوتاهی در میان شرکت کنندگان است. دومین هدف، آموزش مباحث علمی متنوع و مورد نیاز شرکت کنندگان به صورت فشرده است، هدفی که تحقق آن نیاز به دقت در تنظیم محتوای آموزشی دارد. سومین هدف، ارتقای آگاهی و توانایی شرکت کنندگان در راستای شناخت بیشتر از موضوع آموزش و توسعه رفتار آگاهانه تر آنان است. چهارمین هدف، توانمندسازی شرکت کنندگان در عرصه ی پیشگیری یا حل معضلات و مشکلاتی است که معمولاً در حوزه موضوع آموزش مطرح می شوند و بر طرف ساختن آن ها نیازمند آگاهی و تجربه ی کافی است.

در گام بعدی، باید بدانیم که یک کارگاه آموزشی چه تأثیراتی را می تواند در شرکت کنندگان ایجاد کند. به باور کارشناسان امور آموزشی، مهمترین تأثیری که از برگزاری یک کارگاه آموزشی پیگیری می شود، تغییر نگرش شرکت کنندگان است. بنابراین، تأثیر اصلی یک کارگاه آموزشی فراتر از دانش افزایی یا مهارت آموزی است و باید به ایجاد تغییر در نگرش افراد شرکت کننده بینجامد. افزون بر این، با برگزاری یک کارگاه آموزشی به دنبال یافتن راه حل مناسبی برای تبلیغ و گسترش ارزش هایی هستیم که خودمان و شرکت کنندگان همگی به آن ها باور داریم و این کار را از راه همکاری، بحث و گفتگو می توان انجام داد. از این رو، پیامد قطعی یک کارگاه آموزشی موفق ایجاد امکانی سازنده برای تبادل نظر و تجارب در میان شرکت کنندگان است.

حال که از این موارد آگاه شدیم، باید بدانیم که یک کارگاه آموزشی نیازمند برنامه ریزی است. از آنجا که هر کارگاه آموزشی معمولاً یک دوره ی مشخص و مستقل از آموزش را در بر می گیرد، برگزاری یک کارگاه آموزشی به صورت اثر بخش، نیازمند رعایت اصول علمی و پیمودن مراحل برنامه ریزی به طور کامل است. تمامی فعالیت های پیش از برگزاری هر کارگاه آموزشی در دو بخش قابل دسته بندی هستند: نخست، برنامه ریزی آموزشی؛ دوم، برنامه ریزی درسی.

خوب است که بدانیم برنامه ریزی آموزشی به نوبه ی خود دارای مراحلی است. هر دوره آموزشی از جمله کارگاه آموزشی، سه مرحله ی کلی را در بر می گیرد: طراحی، اجرا و ارزشیابی. طراحی برنامه ی کارگاه آموزشی نیازمند تصمیم گیری و انجام اقدام مناسب در ارتباط با عناصر آموزشی و چگونگی ارتباط عناصر با یکدیگر است. مجموعه اقداماتی که باید در خصوص عناصر برنامه درسی و آموزشی یک کارگاه صورت گیرند، عبارتند از: تشخیص نیازها، تعیین هدف و انتخاب و سازماندهی محتوا. باید بدانیم نیاز سنجی، مقدم بر انتخاب هدف های آموزش است زیرا نوع آموزش بر حسب نیازهای شرکت کنندگان در دوره تعیین می شود. در مرحله ی اجرا، آنچه از پیش تصمیم گیری و طراحی شده و به صورت طرح درس دوره آموزشی و جدول زمان بندی کارگاه در آمده به اجرا در می آید.

در کارگاه های آموزشی حضوری، باید شرکت کنندگان را به گروه هایی تقسیم کنیم و برای هر کدام یک سرپرست یا مسئول گروه تعیین کنیم. اگر تعداد شرکت کنندگان در یک گروه دست کم پنج نفر باشد، باید یک منشی هم برای ثبت نظرها و فعالیت ها تعیین شود.

حصول اطمینان از آماده بودن مواد آموزشی، وسایل و تجهیزات لازم یکی از شروط بنیادین برای برگزاری موفق یک کارگاه آموزشی است. صرف نظر از این که کارگاه آموزشی را به صورت حضوری یا اینترنتی برگزار می کنیم، باید مطمئن شویم که محتوای آموزشی در اختیار تمامی شرکت کنندگان قرار دارد. در آغاز کارگاه لازم است به تعداد شرکت کنندگان بسته آموزشی (در صورت امکان با چاپ آرم سازمان برگزار کننده ی کارگاه روی بسته های آموزشی) تهیه شده و در اختیار شرکت کنندگان قرار گیرد. به یاد داشته باشیم که یک بسته آموزشی کامل معمولاً شامل این اقلام است: جدول زمانبندی کارگاه، برگه های سفید برای یادداشت، خودکار، کتاب یا جزوه ی آموزشی مربوطه. ممکن است برخی از جزوه ها، فرم ها و یا سایر مواد آموزشی در طول اجرای برنامه و در زمان مناسب دراختیار شرکت کنندگان قرار داده شود. لازم است پیش از آغاز کارگاه از امکانات موجود و مورد نیاز بازدید دقیقی به عمل آید تا در حین برگزاری گارگاه مشکلی پیش نیاید. اگر کارگاه به صورت اینترنتی برگزار می شود، این بازبینی شامل بررسی امکان دسترسی تمامی شرکت کنندگان به محتوای آموزشی می شود.

در برخی از کارگاه های آموزشی در صورت نیاز شرکت کنندگان به آگاهی از مواردی که از آن ها معمولاً با عنوان پیشنیاز یاد می شود، می توان پیش از آغاز کارگاه، یک ارزشیابی ورودی از شرکت کنندگان به عمل آورد. این اقدام با دو هدف صورت می گیرد: نخست، تعیین سطح ورودی شرکت کنندگان به منظور استفاده از برنامه ای متناسب با سطح آن ها. دوم، ایجاد پایه ای برای سنجش میزان پیشرفت شرکت کنندگان در پایان کارگاه.

در کارگاه های آموزشی حضوری، رعایت نظم و زمان در پرداختن به مباحث اصلی و خودداری از وارد شدن به بحث های فرعی و حاشیه ای و همچنین عدم طرح پرسش ها و مطالبی که با هدف های کارگاه ارتباط لازم را ندارند، در موفقیت کارگاه بسیار مهم هستند. کنترل زمان سخنرانی های ارائه شده و پرسش و پاسخ به منظور پیشگیری از اتلاف وقت، همچنین هدایت کارگاه و بحث گروهی در مسیر صحیح همگی بخشی از وظایف مدیر یا برگزار کننده کارگاه هستند. این شامل رعایت زمان تنفس و پذیرایی نیز می شود. باید زمان مناسب برای استراحت در نظر گرفته شود. در غیر این صورت، ادامه برنامه موجب ایجاد نوعی یکنواختی و فقدان تنوع لازم خواهد شد و خستگی و کاهش انگیزه ی شرکت کنندگان را به همراه خواهد داشت.

در پایان کارگاه، باید ارزشیابی جامعی از کارگاه در قالب یک نظر سنجی از شرکت کنندگان به عمل آید. به این منظور، باید پرسش هایی را پیرامون کیفیت محتوا، فعالیت های انجام شده در کارگاه و میزان مفید و قابل استفاده بودن آن چه ارائه شده است را مطرح نمود و نظر شرکت کنندگان را درباره ی آن ها جویا شد. برای اثربخشی بیشتر کارگاه آموزشی، می توان فهرست مشخصات همکاران و برگزار کنندگان کارگاه را تهیه نمود و در اختیار شرکت کنندگان گذاشت. این فهرست به منظور افزایش امکان ارتباط و تبادل نظر با افراد پس از کارگاه فراهم می شود. بنابراین، ضروری است اطلاعات تماس برگزار کنندگان کارگاه را در این فهرست بگنجانیم.

پس از برگزاری کارگاه و گردآوری نتایج نظرسنجی، باید در نزدیک ترین زمان ممکن یک جلسه ارزشیابی تشکیل دهیم و عملکرد آموزشی خود را با نظرهای دریافتی از شرکت کنندگان مقایسه کنیم تا به نقاط قوت و ضعف خودمان و کارگاهی که برگزار کرده ایم پی ببریم. آنچه موفقیت کارگاه های بعدی را افزایش می دهد، به کاربردن نتایج حاصل از همین ارزیابی است.